Postawy wychowawcze a potrzeby dzieci

Drodzy Rodzice,
na wstępie, ku refleksji, proponuję „kilka słów” autorstwa Janusza Korczaka,pedagoga, pediatry, pisarza, prekursora walki o prawa dziecka.

„Nie psuj mnie, dając mi wszystko, o co Cię poproszę. Niektórymi prośbami jedynie wystawiam Cię na próbę.
Nie obawiaj się postępować wobec mnie twardo i zdecydowanie. Daje mi to poczucie bezpieczeństwa.
Nie pozwól mi utrwalić złych nawyków. Ufam, że Ty pomożesz mi się z nimi uporać.
Nie postępuj tak, abym czuł się mniejszy niż jestem. To sprawia, że postępuję głupio, żeby udowodnić, że jestem duży.
Nie karć mnie w obecności innych. Najbardziej mnie przekonujesz, gdy mówisz do mnie spokojnie i dyskretnie.
Nie ochraniaj mnie przed konsekwencjami tego, co zrobiłem. Potrzebne mi są również bolesne doświadczenia.
Nie przejmuj się zbytnio, gdy mówię „Ja Cię nienawidzę”. To nie Ciebie nienawidzę, ale ograniczeń, które stawiasz przede mną.
Nie przejmuj się zbytnio moimi małymi dolegliwościami. Pomyśl jednak czy nie staram się przy ich pomocy przyciągnąć Twojej uwagi, której tak bardzo potrzebuję.
Nie gderaj. Będę się bronił, udając głuchego.
Nie dawaj mi pochopnych obietnic, bo czuję się bardzo zawiedziony, gdy ich później nie dotrzymujesz.
Nie przeceniaj mnie. To mnie krępuje i niekiedy zmusza do kłamstwa, aby nie sprawić Ci zawodu.
Nie zmieniaj swoich zasad postępowaniaw zależności od układów. Czuję się wtedy zagubiony i tracę wiarę w Ciebie.
Nie zbywaj mnie, gdy stawiam Ci pytania. Ja znajdę informacje gdzie indziej, ale chciałbym żebyś Ty był moim przewodnikiem po świecie.
Nie mów, że mój strach i moje obawy są głupie. Dla mnie są bardzo realne.
Nigdy nawet nie sugeruj, że ty jesteś doskonały i nieomylny. Przeżywam bowiem zbyt wielki wstrząs, gdy widzę, że nie jesteś taki.
Nigdy nie myśl, że usprawiedliwianie się przede mną jest poniżej Twojej godności. Wzbudza ono we mnie prawdziwą serdeczność.
Nie zabraniaj mi eksperymentowania i popełniania błędów. Bez tego nie mogę się rozwijać.
Nie zapominaj jak szybko dorastam. Jest Ci zapewne trudno dotrzymać mi kroku, ale – proszę Cię – postaraj się.
Nie bój się miłości. Nigdy.”

Apel Dziecka

Wszystkie rodziny borykają się z  problemami dnia codziennego, zwłaszcza w tak trudnej dziś rzeczywistości. Są takie, które potrafią sprostać obowiązkom i  pomyślnie rozwiązują własne problemy, kierując się chęcią realizacji przypisanych im funkcji, oraz takie, które niepotrafią pomyślnie rozwiązywać swoich sytuacji kryzysowych i  realizować swych funkcji wystarczająco dobrze. Każda rodzina, czy to funkcjonalna czy niefunkcjonalna, powinna troszczyć się o zaspokojenie podstawowych potrzeb dziecka, takich jak: potrzeby fizjologiczne, bezpieczeństwa, przynależności, szacunkui miłości czy uczuciowego wsparcia.  W zaspokajaniu rozmaitych potrzeb dziecka pomagają właściwe postawy rodzicielskie,które decydują o pełnym rozwoju możliwości dziecka. Dzieje się tak dlatego, że właściwe postawy rodziców, takie jak: akceptacja dziecka, współdziałanie z nim, dawanie mu swobody odpowiedniej do wieku oraz poszanowanie, uznawanie jego praw jako członka rodziny bez przeceniania czy niedoceniania jego pozycji, zaspokajają podstawowe potrzeby psychospołeczne dziecka i nie prowadzą do powstawania zaburzeń w jego zachowaniu. Właściwy styl wychowania w rodzinie w znacznej mierze oddziałuje  na kształtowanie się więzi uczuciowej między jej członkami, a przez to na ogólną atmosferę życia w  rodzinie. Prawidłowo przyjęte postawy rodzicielskie pozwalają wykształcić w  dziecku cechy umożliwiające mu prawidłowe współdziałanie ze środowiskiem rówieśniczym, czy też  całym społeczeństwem. Są one  głównym czynnikiem decydującym o rozwoju dziecka i jego przyszłości.  Dziecko nie stanowi własności rodziców. Jest odrębną istotą, która ma swój los, własną podróż do odbycia. Rodzice są po to, aby przygotować je do podjęcia wyzwania, którym jest jego własne życie.
Najczęściej występującymi czynnikami wpływającymi na kształtowanie się postaw to: potrzeby, oddziaływanie środowiska społecznego, traumatyczne doświadczenia, cechy osobowości czy wpływ wczesnych doświadczeń. Postawy, które można określić jako właściwe, to podejście do dziecka bez przesadnej koncentracji, ale i bez nadmiernego dystansu, to relacja swobodnego kontaktu. Postawa i relacje rodziców, które z niej wynikają, mają ogromny wpływ na zachowanie i kształtowanie osobowości dziecka.

Postawy rodziców możemy podzielić na pozytywne i negatywne. Każda prawidłowa postawa ma swój nieprawidłowy odpowiednik. Do pozytywnych postaw zaliczamy:
• postawę akceptacji – to przyjęcie dziecka takim, jakie jest; akceptacja osoby jest w tym przypadku bezwarunkowa; polega na zrozumieniu, akceptowaniu wszystkich wypływających z dziecka emocji, aby te nie były przyczyną zaburzeń w funkcjonowaniu; rodzice uczą się akceptacji cech pozytywnych, jak i negatywnych,  akceptują dziecko takim, jakie ono jest. Nie oznacza to również, że ich postawa jest bezkrytyczna – potrafią oni krytykować dziecko, gdy robi coś niewłaściwego, lecz akceptują je pomimo tego. Rodzice lubią swoje dziecko i nawet małe jego zwycięstwa stanowią dla nich powód do radości.
• postawę współdziałania z  dzieckiem – jest to zaangażowanie w  czynności wykonywane przez dziecko, zarówno zabawę, jak i  pracę, oraz angażowanie go zgodnie z jego możliwościami w  sprawy domowe;
• postawę rozumnej swobody – polega na uznawaniu autonomii dziecka odpowiednio do jego wieku; wszystkie dzieci, dorastając, dążą do samodzielności; rodzice powinni umiejętnie stawiać dziecku granice, które będą przesuwane wraz z jego wiekiem; należy pamiętać, że zbyt wczesne stawianie granic może wywołać w dziecku bunt, zaniedbanie stawiania granic skutkuje często zagubieniem; Postawa ta charakteryzuje się z jednej strony chronieniem dziecka przed niebezpieczeństwami, z  drugiej zaś sprawianiem, by wkraczało ono w otaczający go świat.
• postawę uznania praw dziecka – polega na traktowaniu go jak równoprawnego człowieka; on jest członkiem rodziny, w której powinien mieć prawo wypowiadania swoich spostrzeżeń; trzeba uznać indywidualność dziecka i  dostosowywać wymagania do jego możliwości. Jest to także niezwykle istotne w procesie wychowania. Poszanowanie jego tajemnic, indywidualności – szacunek dla tego, co dziecko robi.
Do negatywnych postaw zaliczamy:
• postawę odtrącającą – rodzice nabierają w  stosunku do dziecka nadmiernego dystansu, nie okazują mu pozytywnych uczuć, a  wręcz przeciwnie; z  łatwością dziecko krytykują, lekceważą, stosują surowe kary;
• postawę unikającą –wiąże się ją z dużym dystansem lub zbyt niskim więzią uczuciową między rodzicami a dzieckiem; rodzice mają luźny stosunek do relacji z dzieckiem, bywają nieodpowiedzialni, kontakt jest rzadki; dziecko próbuje nawiązać kontakt z rodzicami, ale jest ignorowane; jest zaniedbane szczególnie pod względem emocjonalnym;
• postawę nadmiernie chroniącą – rodzice są nadopiekuńczy i pobłażliwi, ograniczają w dziecku potrzebę autonomii i samodzielności, wyręczają dziecko w rozwiązywaniu wszelkich problemów i zadań;
 • postawę nadmiernie wymagającą – rodzice kształtują dziecko według wzoru, który sobie wymarzyli, zapominając o jego indywidualnych predyspozycjach; kiedy dziecko nie osiągnie postawionych mu (często zawyżonych) wymagań, zostaje ukarane.

Właściwe postawy rodzicielskie powinny występować razem – zarówno akceptacja, współdziałanie, rozumna swoboda, jak równieżuznanie praw wnoszą wiele dobrego w wychowanie dziecka. Takie postawy rodzicielskie przenikają się – współdziałanie może wynikać z akceptacji, akceptacja z rozumnej swobody i tak dalej. W prawidłowo funkcjonującej rodzinie powinny przeważać postawy pozytywne. Jeżeli to postawy negatywne dominują, to mamy wówczas do czynienia z  konfliktem, zaburzeniem lub nawet patologią.
Należy wyraźnie podkreślić, że przedstawione powyżej postawy rodzicielskie przeplatają się wzajemnie ze stylami wychowania. I choć elementów postaw negatywnych nie da się całkowicie wyeliminować, ważne jest, aby dążyć do osiągnięcia postawy pozytywnej. Warto pamiętać, że styl wychowania i konsekwencja w jego realizowaniu może dać znakomite efekty w kształtowaniu poprawnych zachowań dzieci. Dążenie do właściwej postawy rodzicielskiej i wprowadzenie odpowiedniego stylu wychowania zapewni dobrą atmosferę życia rodzinnego. Prawidłowe postawy pomagają pielęgnować więzi emocjonalne, ciepło, serdeczność i wzajemny szacunek. Czego w nadchodzący czas Świąt Bożego Narodzenia szczególnie Państwu życzę.
     

                               
Hanna Prokopska
                                    pedagog